Maxim Gorki

Maxim Gorki, de Russische roman- en toneelschrijver Maxim Gorki (pseudoniem van: Aleksej Pesjkov) leefde van 1868 tot 1936. Hij koos deze schrijversnaam om uit te drukken dat hij kritisch stond ten opzichte van iedereen en alles. Maxim Gorki betekent letterlijk De Grootste Bittere. “Ik ben op aarde gekomen om het er niet mee eens te zijn,” was zijn motto. Hij was een tijdgenoot en vriend van Tsjechov, maar zijn werk is maatschappelijker en politieker dan dat van zijn beroemdere collega-schrijver.

Armoede

Gorki werd wees op zijn tiende, leefde in armoede, had tal van eenvoudige baantjes en voelde zich verbonden met de arme landarbeiders, mijnwerkers en soldaten die in opstand kwamen tegen de tsaar. Hij was een vriend van Lenin, de leider van de revolutionaire beweging in 1917. Maar Gorki was ook kritisch naar Lenin om de manier waarop de revolutie uitmondde in geweld en staatsterreur.

Buitenland

Teleurgesteld in de nieuwe heersers verbleef hij van 1921 tot 1931 grotendeels in het buitenland. Vanwege zijn afkeer van het opkomende fascisme in West-Europa keerde hij in 1931 – hij was toen 63 jaar oud – terug naar Rusland waar hij zich door Stalin liet binnenhalen als de Grote Schrijver des Vaderlands. Hij steunde Stalin, maar in diens ogen niet genoeg. Het is tot op de dag van vandaag onduidelijk of hij in 1936 een natuurlijke dood is gestorven of door Stalin is vergiftigd.

Karakter van Gorki

Gorki’s eigenzinnige en bevlogen karakter vinden we terug in zijn werk. Hij verachtte de mens zoals hij werkelijk is, maar tegelijkertijd had hij eerbied voor wat een mens zou kunnen zijn. Gorki was van mening dat de meeste mensen niet deugden. Hij vond dat ze bewust hun betere kant moesten ontwikkelen om zo hun ‘ware aard’ (hun egocentrische kant) te onderdrukken door zich in te zetten voor de samenleving (collectief belang). Zo zou de revolutie zorgen voor een beter en rechtvaardiger Rusland, met een toekomst van welzijn en geluk voor รกlle inwoners. De tijd dat een prettig bestaan slechts was voorbehouden aan de adel en aan de ‘gegoede burgerij’ was voorbij. Die hoop, en tegelijkertijd de terugkerende teleurstelling over wat de mensen er uiteindelijk van maakten, kleurt zijn werk. Dat geldt ook voor het stuk Zomergasten.

Achtergrond van Zomergasten

De premiรจre van Gorki’s Zomergasten was in november 1904, enkele maanden voor de ‘Bloedige Zondag’, toen tsaristische troepen op betogende burgers voor het Winterpaleis in Sint-Petersburg schoten en ruim tien jaar voor de Russische revolutie, een turbulente periode in het toenmalige Rusland.

Decadentie

In Zomergasten schetst Gorki het ‘decadente’ milieu van de gegoede burgers. De Russische titel van het stuk is Datchniki (bewoners van Datsja’s, zomerhuisjes voor rijke mensen uit de stad). Hij voert mensen ten tonele die rijk genoeg zijn om zich niet al te zeer te hoeven bezighouden met primaire zaken als overleven. De problemen waar de personages uit dit stuk mee kampen, zijn in Gorki’s ogen daarom eigenlijk louter luxeproblemen. Zij kunnen het zich veroorloven om te zwelgen in hun zielenroerselen en liefdespijn.

Tragische komedie

Hoewel deze thematiek treurig lijkt, is de vorm waarin Gorki zijn kritiek heeft gegoten vol van humor en satire. Zomergasten is dan ook zeker geen tragedie, eerder een komedie met tragische trekken. Hij fileert genadeloos, maar ook met veel gevoel voor humor de leegte in het bestaan van de welgestelden die ondanks alle turbulentie toch op zoek zijn naar een zinvol leven.

Verbinding met huidige tijd

Het is niet voor niets dat deze klassieker van Gorki nog steeds regelmatig wordt opgevoerd. De mensen die hij portretteert zijn heel modern. Het zouden net zo makkelijk mensen van nu kunnen zijn. Ook hier en nu in West-Europa gaat het de meeste mensen financieel dermate goed dat amusement en vertier (vakantie, toerisme, uitgaan en hobby’s) een essentieel, zo niet het allerbelangrijkste onderdeel van het leven kan uitmaken. Ook zij maken zich te vaak druk over zaken die Gorki ‘luxeproblemen’ zou noemen. Die overeenkomst met de Westerse wereld van nu geeft Zomergasten een tijdloze kracht.